Bardagi viš sel
Um og fyrir aldamótin 1900 bjó į Melum į Skaršsströnd bóndi, er Žorlįkur hét Bergsveinsson, ęttašur frį Svefneyjum og sęgarpur mikill. Žį var į Reynikeldu bóndi, er Eirķkur hét. Žeir voru miklir mįtar og oft saman ķ sjóferšum. Oft sendi Žorlįtur eftir Eirķki, ef hann fór į sjó og hafši hann žį jafnan vel lišaš heima. Eitt sinn aš sumri til fór žeir til Flateyjar tveir į litlum bįti. Er žeir komu til baka var logn. Leiš žeirra lį fram hjį svonefndu Ęšarskeri og Ęšarskersboša. Žį liggur selur allmikill noršanvert į Ęšarskersboša. Žį fżsti aš reyna viš selinn, en höfšu ekki annaš vopn en skutul og sextķu fašma langt snęri. Nś reiš į aš lįta ekki heyrast neitt, sem gęfi selnum grun um hęttu.
Žorlįkur skreiš eftir skerinu meš alllanga en mjóa rį. Ķ annan enda hennar var stungiš skutli, ķ hann var fest snęrinu, sem įšur greinir og var žaš vandlega hringaš, svo aš ekki flóknaši.
Honum tókst aš stinga skutlinum ķ kviš selsins. Selurinn tók snökkt višbragš og stakk sér ķ sjóinn. En Žorlįkur tók lķka višbragš og hrašaši sér ķ bįtinn. Žaš mįtti ekki tępara standa. Snęriš var aš renna śt. Hann hélt ķ naumasta endann, og žar meš rann bįturinn af staš į eftir selnum. Žaš gekk svo nokkra stund, aš selurinn dró bįtinn į eftir sér, uns hann tók aš žreytast. En žį byrjaši fyrst bardaginn.
Žegar selurinn fann aš hann var fastur, hętti hann aš reyna aš forša sér, en žess ķ staš réšist hann į bįtinn, en varšist žó įrįsum mannanna. Hann sló loppunum [hreifunum] į boršstokka bįtsins og beit ķ bįtinn hvar sem hann gat og į einum staš beit hann gat į bįtinn ofan viš sjómįl. Margsinnis baš Eirķkur Žorlįk aš skera į snęriš og sleppa selnum, žvķ aš hann sagši aš selurinn mundi verša žeim aš bana eftir öllu śtliti. En Žorlįkur var ófįanlegur til žess, enda fór svo, aš kobbi var aš velli lagšur eftir langa og erfiša orrustu.
Aš žvķ dįšist Žorlįkur, hversu selurinn gat lengi varizt. Hvaš vel hann gat variš į sér hausinn fyrir höggum mannanna, žótt hann aš lokum yrši ofurliši borinn. Žetta var śtselsbrimill fulloršin, en žeir eru um og yfir sjö fet į lengd.
Fariš ķ lögn
Hér segir af žvķ hvernig fariš var aš žvķ aš veiša fulloršna seli ķ Bjarnareyjum:
Vestasta eyjan heitir Lón, žar vestar Lónssker, hįtt yfir sjįvarmįli. Milli Lóns og Lónsskers er langt žangi vaxiš stórgrżtisrif. Sunnanvert viš rifiš er sker, allhįtt, fer ekki ķ kaf um flęšar. Heitir urtuboši. Žarna myndast sund milli rifsins og bošans, sem kallaš er Lögn. Lónsskeriš er breitt til sušurs, žegar lįgsjįvaš er, og er žvķ Lögnin ķ hįlfhring um bošann. Vestari hluti Lagnarinnar er alldjśpur, en austari hlutinn grunnur, žótt žar žorni aldrei.
Žegar noršanįtt var og stilltur sjór, hugšu menn į selalögn (ķrekstrar lögn). Fariš var į tveimur bįtum. Heimaeyingar voru į öšrum en Bśšeyingar į hinum. Heimaeyingar komu yfir į Bśšey, įšur en féll śr sundinu, sem er milli eyjanna. Heimaeyingar togušu nišur ķ bįt sinn tvęr trossur, sem voru 15 fašmar hvor, en Bśšeyingar eina trossu 25-30 fašma į lengd, en um 5 fašma djśpa meš glerkślur aš flįm til uppihalds. Heimaeyingar höfšu vanalega flįr śt viši.
Įšur en lagt var af staš aš heiman voru vafšar tuskur um tollurnar, svo ekki heyršist įraglamur eša skrölt. Į heppilegum tķma var svo lagt af staš. Heimaeyingar reru śt meš landi, svo nįlęgt sem hęgt var, en Bśšeyingar fóru langt frį landi. Svo langt frį landi aš selirnir sęju ekki bįtinn. Sęju žeir bįtinn, ruddust allir ķ sjóinn meš busli, svo aš brimönd sįst žar sem įšur voru selir. Žį sneru Bśšeyingar til baka. Žaš sįu Heimaeyingar og žar meš var allt tapaši ķ žaš sinn.
Ekki fellur tré viš fyrsta högg. Aftur var reynt. Žegar svo Bśšeyingar komust fram hjį įn žess aš selirnir yršu žeirra varir, og selirnir voru komnir ķ hvarf viš bošann, var tekinn skorpu róšur beint ķ noršur og lęšst inn ķ Lögnina undir bošanum aš vestan veršu. Žašan sįst til selanna sem lįgu rólegri.
En er Heimaeyingar komu rétt aš žeim, brį žeim illa og ruku af staš ķ vestasta sundiš, en žvķ var žį lokaš af Bśšeyingum. Heimaeyingar lögšu nś sķnar tvęr trossur, hvora meš annarri, og slepptu manni ķ bošann og hélt hann ķ enda beggja netanna meš kašalspotta. Įtti hann aš segja til, ef selur kom ķ netin og eins aš verja aš selir skrišu fyrir enda netanna. Žaš sama geršist hjį Bśšeyingum. Meš žeirra neti lokašist Lögnin. Žeir slepptu manni upp į grynningu meš landtogiš, kašal sem bundinn var viš netiš, og įtti sį mašur aš ašvar žį ķ bįtnum, ef selur kom ķ netiš, žvķ aš hann fann žaš į hreyfingu netsins. Lķka įtti hann aš verja svęšiš milli nets og lands, meš žvķ aš hrista landtogiš og fleira. Žegar ég fór ķ lögn, eins og žaš var nefnt, ķ fyrsta sinn, var ég settur ķ žetta starf. Skal nś lķtillega lżst hvernig žaš gekk til.
Ég var ķ skinnbrók og varš aš stökkva ķ sjóinn meš landtogiš. Mér var um og ó, en žorši ekki öšru en hlżša. Svo féll meira śt, žį komu hleinarnar upp. Įsókn selanna var aš žessu sinni mest aš netinu, svo ég hélt ķ, žess vegna komu bįšir bįtarnir žangaš. Kęmi selur ķ netiš, voru hinir fljótir aš grķpa tękifęriš og smokka sér žar undir. Žannig sluppu margir śt. Sķšar tók annar viš mķnu starfi, en ég var ķ bįtnum aš hirša veišina.
Vķkingasvipur
Fyrsti selurinn, sem kom ķ netiš eftir aš ég var kominn upp ķ bįtinn, var stór brimill, vafinn innan ķ netiš. Viš vorum tveir į bįtnum. Annar dró netiš upp, en ég įtti aš bana selnum. Žegar selurinn nįlgašist bįtinn, hvessti hann į mig augun nešan śr djśpinu. Jį, žvķlķk augu. Ekkert kjarkleysi eša heimóttarsvipur, heldur alvöru- og hręšslusvipur, žó reišubśinn aš męta hverju sem vęri, enda veitti honum ekki af žvķ. Vķkingasvipurinn varš aš vķkja, žvķ aš annar vķkingur ég lokaši augum hans meš einu höggi keppsins. Fyrir žetta fékk ég aš launum premķuhögg frį žeim, sem var meš mér ķ bįtnum.
Viš fengum fįa seli ķ žetta skiptiš, žótt margir vęru innikróašir. Einn selur var okkur erfišur ķ žetta skipti. Viš drógum stóra netiš inn eftir Lögninni og var sinn mašurinn ķ hvorum enda og gengu žeir į landi. Žannig var netiš dregiš, žar til endar žess nįšu til žeirra, sem fyrir voru meš hin netin. Bįtarnir voru innan ķ hringnum. Žarna innan ķ hringnum varšist selurinn. Jį, žvķlķk vörn og žvķlķk hreysti. Hann slapp. Jį, og hann įtti žaš sannarlega skiliš aš sleppa. Ég held aš fleirum en mér hafi létt viš aš sjį hann synda burt.
Žessi selveišiašferš, sem nś var lżst, var kölluš stóra lögn.
Önnur ašferš var stundum notuš, og var hśn kölluš litla lögn. Ķ litlu lögn var ašeins notaš eitt net, annaš netiš sem Heimaeyingar notušu ķ stóru lögn į sama staš. Fariš var į einum bįti. Best var logn eša noršan kul. Noršaustur viš hleinarnar, sem ég stökk į sem įšur segir, var lķtill vogur (leynivogur). Ķ honum var legiš og bešiš eftir aš sjį sel koma inn ķ Lögnina. Ķ mišri Lögninni var žaragrunn. Ef selur kom og varš ekki bįtsins var, og synti inn fyrir grunniš ķ žeim tilgangi aš fį sér blund į rifinu, var tekinn skorpu róšur į eftir honum meš grjótkasti. Selurinn tók žį skarpt til sunds ķ austur, en žį var netiš fyrir honum, og lķfi hans senn lokiš.
Žessi ašferš gat veriš sęmileg en tķmafrek, og best var aš engir selir vęru višstaddir ķ byrjun feršarinnar.
Vitsmunir sela
Sumir tala um vitsmuni sela, og er žaš mįski rétt. En ekki eru urturnar minnugar į lišnar stundir. Žó aš kópurinn sé drepinn fyrir augum žeirra, koma žęr aftur į sama staš nęsta vor, og sagan endurtekur sig. Žannig gengur žetta įr eftir įr.
Hjį Efri-Langey er hólmi, sem kallašur er Litla-Kötluey. Žar lįgu oft selir. Sérstaklega tók ég eftir urtu einni, sem lį žar į skerjum sķšla vetrar. En žegar voriš og kęping nįlgašist, hvarf hśn. Selsker nįgranna mķns voru žarna skammt frį. Žegar hann var bśinn aš leggja netin sķn kom urtan aftur, en kóplaus. Žetta endurtók sig įr eftir įr. Hśn hefur tališ sig öruggari meš kópinn sinn ķ hópi fjöldans. Reynsla įranna gat ekki kennt henni neitt. En hvar var svo sem öruggur grišastašur? Žaš hefur gengiš svo um allar aldir, aš selurinn hefur veriš eltur uppi. Žvķ mįltękiš segir: Flest er safi hjį selveiši.
Sumar urtur eru afar djarfar viš aš reyna aš bjarga kópum sķnum, og fyrir kemur aš žęr festast ķ netunum og kafna žar. Eftirfarandi sögu sagši mér selveišibóndi ķ Stykkishólmi.
Hann var aš vitja um selanet og sį aš selur var ķ netinu. En įšur en hann nįši til kópsins, kom urtan meš miklum hraša beint į kópinn og reif hann śr netinu og synti burt meš hann. Degi sķšar fann annar selabóndi kóp daušan į skeri, sem er alllangt žar frį, og var žaš įlit manna aš žar vęri įšur nefndur kópur.
Ekki geta landselsurtur leitaš į nįšir maka sķns, žegar eitthvaš bjįtar į hjį žeim, žvķ aš įstalķf landsela er lķkt og götustrįka, sem lifa fyrir lķšandi stund. Meš śtselum er žetta allt öšruvķsi og eru lifnašarhęttir žessara tveggja tegunda harla ólķkar. Śtselurinn unir ķ hjónalķfi og viršist una sér hiš besta, en landselurinn žekkir ekki maka sinn
Hįkarlinn
Sveinbjörn Gestsson fašir minn fór oft ķ hįkarlalegu, mešan hann įtti Sigurfara, en oftast var fremur lķtill afli.
Voriš 1920 sótti hįkarlinn fast ķ Bjarneyjaįlinn. Žetta vor fór hann ķ legu eftir sumarmįl ķ góšu vešri. Lega žess var farinn į skipinu austra. Viš vorum tķu.
Žegar komiš var į hįkarlamišin skiptu menn meš sér verkum. Žrķr sįtu undir, žaš er renndu fęrum fyrir hįkarlinn. Hįkarlinn hnippir ekki ķ eins og fiskur, hann sķgur ķ og smį žyngist, žar til undirsetumašur getur varla haldiš į móti. Žį ašvarar undirsetumašur annan mann og fęr hann til aš setjast į žóftuna į móti sér ķ sama rśmi. Žį rykkir undirsetumašur skarpt ķ fęriš og eggjar hinn aš gera žaš sama. Žannig hrifsa žeir ķ fęriš hvor fram fyrir annan, mešan veriš var aš herša ķ hįkarlinum. Aš žvķ loknu draga bįšir. Hjįlparmašurinn stendur aš baki hins og draga bįšir af miklu kappi, žvķ aš ef linaš er į dręttinum beltar hįkarlinn sig, žaš er hann veltir ég og vefur um sig fęrinu og slķtur žį allt, žvķ aš skrįpurinn er haršur og skaflinn (tennurnar) er beittur og getur klippt ķ sundur flest sem fyrir er.
Žegar aš borši kemur eru margar hendur į lofti aš bjóša hįkarlinn velkominn.
Fyrst er sett lensa ķ brjóstiš į honum og reynt aš nį śr honum hjartanu. Žį er skorinn sundur hryggurinn fram viš haus. Skorinn er af honum sporšurinn. Žį er rist į kvišinn og tekin lifrin. Žį er bakiš skoriš ķ hęfileg stykki og kvišurinn af žeim stęrstu.
En įšur en byrjaš er į öllu žessu er tekinn sver kašall, sem dreginn er undur kjöl į skipinu og bįšir endar bundnir viš rengur eša žóftur, svo aš fljótlegt sé aš leysa žį. Žegar svo bśiš er aš ganga frį hįkarlinum, žį er annar endi kašalsins (tampurinn) dreginn ķ gegnum gat į raskinu, sem eftir var viš boršiš og endanum aftur fest į sama staš. Raskiš hangir svo undir kjöl, mešan veišin stendur yfir. Ef lķtiš veišist er hirt af žessu žaš allra skįrsta, en ef vel veišist, er allt lįtiš fara ķ hafiš.
Hįkarlinn er afar grįšugur ķ aš éta žetta, en veršur veikur af aš éta skrįpinn.
Žessi lega okkar stóš ķ einn sólarhring. Viš fengum 16 hįkarla og vorum harla įnęgšir.
Um morguninn gerši sušvestan vind og var žį siglt til Flateyjar og seld žar lifrin. Ég man ennžį įnęgjusvipinn į Gušmundi Bergsteinssyni kaupmanni, žegar hann sį aflann og fékk lifrina. Lifrin gerši 25 krónur ķ hlut og žótti gott.
Svo var haldiš heim ķ logni, syfjašir viš įrina ķ hitanum.
Hįkarlinn var verkašur žannig: Hann var kasašur ķ moldargryfju djśpri. Tekinn žašan rétt fyrir slįtt og hengdur upp ķ hjall, og undir veturnętur var fariš aš borša žaš žynnsta af honum.
Hér skal svo aš lokum sögš ein hįkarlasaga. Sögu žessa sagši mér Žorlįkur Bergsveinsson ķ Rśfeyjum. Žegar žetta geršist var hann ķ Svefneyjum, žį ungur mašur.
Žeir fóru ķ hįkarlalegu śt į Siglunesmiš, sķšla nętur. Žegar žeir komu sušur af Skorinni, męta žeir skipi frį Siglunesi, hlöšnu af hįkarli og meš seil utanboršs. Žeir talast viš. Siglunesmenn lįgu žar viš stjóra og sögšu hinum aš žeir hefšu fiskaš žetta žarna. Žessu trśšu Svefneyingar, en sannleikurinn var sį aš žeir komu utan af hafi og voru į heimleiš, en lögšust žarna į grunnsęvinu, hvķldu sig og neyttu matar, og fóru svo heim.
Svefneyingar lögšust žarna. En hvaš skešur? Žarna er žį nógur hįkarl, svo aš žeir hlaša skipiš į stuttum tķma, fara sķšan meš alfann inn aš Haga og kasa hann žar. Fara žeir svo śt aftur og fiska ķ skipiš, en meš žann afla fara žeir heim ķ Svefneyjar. Sóttu svo ķ kösina um sumariš.
Žeir frį Siglunesi athugušu ekki, žegar žeir lugu aš Svefneyingum, aš hįkarlinn elti bįtinn af žvķ aš žeir voru meš seilina.
Frįsögn Siguršar Sveinbjörnssonar frį Bjarneyjum
Heim aftur